Giresun, Samsun, indi isə Gümüşhane - Qara dənizdə nə baş verir?

Qaynarinfo xəbər verir ki, Gümüşhanedə baş verən yeraltı təkanlar ətraf vilayətlərdə və xüsusilə də Ərzincanda da hiss olunub. Qara dəniz bölgəsi ümumiyyətlə aşağı zəlzələ riski ilə tanınır. Lakin buna baxmayaraq, 14 iyulda Giresun sahillərində 3,9, 16 iyulda isə Samsunda 3,4 bal gücündə zəlzələlər qeydə alınmışdı. Bəs insanlar tərəfindən "təhlükəsiz" kimi qəbul edilən Qara dənizdə əslində nə baş verir?

Geologiya Mühəndisləri Palatasının zəlzələ məsləhət şurasının üzvü professor Süleyman Pampal Şimal Anadolu qırılma xəttinin Şimal Anadolu dağlarının yaranmasına səbəb olan qırılma xətti olduğunu və bu xəttin Qara dənizdən keçdiyi yerlərdə də zəlzələlərin baş verə biləcəyini qeyd edib. O, Gümüşhanedə son zamanlarda baş verən zəlzələyə diqqət çəkərək aşağıdakıları bildirib:

"2023-cü ilin dekabr ayında yenə Gümüşhanenin Kelkit rayonunda 4,1 bal gücündə zəlzələ baş vermişdi. İndi isə eyni ərazidə 4,2 bal gücündə yeni bir zəlzələ oldu. Qara dəniz ümumiyyətlə zəlzələ baxımından təhlükəsiz hesab olunur, lakin bu, həqiqəti əks etdirmir. Gümüşhanedə baş verən zəlzələ sürpriz deyil".

Kelkit ətrafının Şimal Anadolu fay zonasına çox yaxın yerləşdiyini bildirən professor Pampal deyib:

"Bu ərazi böyük zəlzələlər yaratmaq potensialına malikdir. Zəlzələnin baş verdiyi yer Ərzincana yaxındır və orada da hiss olunub. Onsuz da Anadoluda baş verən ən önəmli zəlzələlər Ərzincan ətrafında olub. Bu bölgədə təqribən hər 50 ildə bir dəfə 7 baldan yuxarı zəlzələ baş verir. Son min ildə aparılan qeydlərdə bu bölgədə 20-dən çox zəlzələ qeydə alınıb".

Professor Pampal Qara dəniz bölgəsinin niyə təhlükəsiz sayılmaması barədə bunları bildirib:

"Türkiyənin dünya miqyasında əhəmiyyətli qırılma xətti Şimal Anadolu qırılma xəttidir. Bu xətt Yunanıstandan başlayaraq Gökçeada, Bozcaada, Tekirdağ, Ganos xətti, Orta Mərmərə xətti, Mərmərə dənizi, İzmit, Sakarya, Bolu, Ərzincan və Vana qədər uzanır. Təxminən 1500 kilometr uzunluğunda, sağ yönlü və aktiv bir faydır (dextral-transcurrent fault). Bu qırılma tarix boyunca və son dövrlərdə Türkiyədə ən dağıdıcı zəlzələləri yaradıb. Son dövrlərdə 1912-ci ildə Tekirdağda başlayaraq, 1939-cu ildə Ərzincanda davam edib və daha sonra 1942, 1943, 1944, 1957, 1967, 1992 və 1999-cu illərdə 10-a yaxın 7 və üzəri balda zəlzələlər qeydə alınıb. Bu xətt indi İstanbul üçün ciddi təhlükə yaradır".

Bəs Qara dənizlə əlaqəsi nədir? Mütəxəssis bildirib ki, Şimal Anadolu xətti bütün Anadoluya təsir edən bir xəttdir və Qara dəniz bölgəsi bu xəttdən uzaqda deyil. Qara dənizdəki yaşayış məntəqələri KAF-dan 50-100 kilometr məsafədə yerləşir. Bu məsafə zəlzələnin dağıdıcı təsiri baxımından kifayət qədər yaxındır. Yəni bu xəttlə Qaradəniz şəhərləri arasında məsafə azdır və mümkün zəlzələlərdə bu bölgələr də zərər görə bilər.

"Çoxlarının düşündüyünün əksinə olaraq, bəli, Qara dənizdən xətt keçir. Batumidən Zonquldaka qədər uzanan litosfer plitələrinin sərhədini təşkil edən bir xətt var. Bu, çox mühüm bir xəttdir. Qara dəniz dənizinin içindən keçən bu xətt Qara dəniz xətti adlandırıla bilər. Sahil boyunca uzanan bu xətt Batumidən başlayaraq Artvin, Rize, Trabzon, Giresun, Ordu, Samsun, Sinop, Bartın və Zonquldak sahillərinə qədər davam edir", deyə Pampal əlavə edib.

O bildirib ki, Qara dənizdə ən yaxın tarixdə - 3 sentyabr 1968-ci ildə Bartın mərkəzli zəlzələ baş vermişdi. Bu, Qara dəniz sahilində cihazlarla qeydə alınmış ən güclü zəlzələdir: "Bu xəttin tarixində başqa böyük zəlzələlər yoxdur. Qara dənizdən keçən bu xəttdə yaxın gələcəkdə böyük bir zəlzələ gözlənilmir. Olmayacaq demək deyil, amma hazırda bu fayda yalnız kiçik zəlzələ hərəkətləri müşahidə olunur. Bu səbəbdən bizi bu faydan çox, KAF narahat edir".

Süleyman Pampal Bolu üçün də əhəmiyyətli bir xəbərdarlıq edib: "Bolu şəhərindən keçən və Kaynaşlıdan Geredeyə qədər uzanan qırılmamış bir hissə var. Bu, KAF-ın bir parçası olan və Düzce xətti adlandırılan xəttin davamıdır. Bu hissə Boluda 7 və üzəri balda dağıdıcı bir zəlzələ yaratma potensialına malikdir".

KAF ilə DAF-ın kəsişdiyi Karlıova ilə Ərzincan arasındakı Yedisu xəttinin də olduqca aktiv bir quruluşa malik olduğunu deyən Pampal bildirib:

"Yedisu xətti KAF-ın Mərmərədəki qolları ilə birlikdə son yüz ildə zəlzələ yaratmamış sismik boşluqlardan biridir. Bu xətt zonasındakı son zəlzələ 1700-cü illərdə baş verib. Burada yaxın zamanda zəlzələ baş verməsi çox mümkündür".