Uşaqlara xarici dil öyrətməyin zərərləri

2016-cı ildə dünyaşöhrətli rəssam Sakit Məmmədovla müsahibə zamanı söhbət xarici dil bilgisindən düşdü və dünyanın bir çox ölkəsində olan, kraliçanın, Monika Belluççinin rəsmlərinin yaradıcısı dedi ki, əgər müəllifsənsə, sənətinin peşəkarısansa, yeni dil öyrənməyə sərf etdiyin zamanı öz işinə həsr et, əcnəbi dil problemini tərcüməçi ilə də həll etmək olur. 

İlk baxışdan tərs görünən bu məsləhət barədə illərlə düşünmüşəm. Son illər ətək-ətək pul töküb bahalı plazalarda ingiliscə qığıldamağa çalışan soydaşlarımı görəndə məsələ bir daha mənim üçün ictimailəşdirilmək zərurəti qazanır. Hər il 3 ay bahalı kurslara gedib ingilis dilinin qrammatikasını, leksikasını, beynində sürüyən, dili öyrəndiyini düşünüb 9 ay susan və həyata keçirə bilmədiyi ingilis dilinin xiffətini çəkə-çəkə plazalarda boynunun ardını kondisioner küləyində qurudan soydaşlarımıza xüsusi məsləhətlər deyilməlidir. 

Əcnəbi dil məsələsinə qayıdacağam, lakin bu yerdə məsləhətverənlərimizin kasadlığına toxunmaq da vacibdir. Əvvəlcə bunu unutmayaq ki, bəlkə də bizim qədər məsləhət verən və eyni zamanda məsləhətə qulaq asmayan ikinci toplum yoxdur. Elə bu səbəbdən - at izinin it izinə qarışmağındandır ki, mənəviyyat dünyamızın ağ atlı oğlanları kəhərlərini bu yana sürmürlər, öz cıdırlarında qısa turlar atmaqla əzizləri qarşısında sərgilənir, qəhrəmanlıqlarını geniş kütlədən qısırlar. Mahiyyəti bilənlərin susması reallığıdır bugünkü ictimai kimsəsizliyimizin əsl adı. 

Qayıdaq əcnəbi dil öyrənməyin mənfi tərəfinə... Təbii, qulağa əks gələn bu ifadə ilk baxışdan ürəkaçan deyil. Lakin ana dilini tamam-kamal öyrənməyən uşaqlarımıza növbəti dilləri təkid etməyin onların düşüncəsini haçaladığını da başa düşməliyik.

Nitq-şüur mütənasibliyi insanı yetişdirən ən unikal ikilidir. İnsanın potensialı bu paralel qollardakı məşqindən və çevikliyindən asılıdır. Uşaq əvvəlcə dil öyrənir və sözlərin, söz birləşmələrinin, cümlələrin açdığı üfüqlər fonunda düşüncəsi formalaşır. Biz isə onun körpə düşüncəsini iki-üç istiqamətə yönəldirik. İnsan öncə bir dili mükəmməl bilməlidir. O, hansı dili mükəmməl öyrənirsə, həmin dil onun, sözün əsl mənasında, ana dilinə çevrilir. Təkcə digərləri ilə deyil, özü ilə də içində həmin dildə danışır. İnsanın özü ilə danışdığı dili sanballı bilməsi vacibdir. Yetişən şəxsiyyətin sanbalı da özü ilə danışdığı, yuxularını gördüyü dili bilmə səviyyəsindən asılıdır. Adam azından özü ilə “ııı...” etmədən ürəklə danışa bilməlidir. 

Bu gün təhsil ocaqlarında Azərbaycan dilindən verilən imtahanlardan da, şəhərdə “ts”ıldayan gənclərin nitqindən də, TV sorğularında fikrini mədəni üslubda ifadə etməyə çalışan sakinlərin azərbaycancasından da görünür ki, biz dilimizi yaxşı bilmirik. Həmin səbəbdəndir ki, sözün hər iki mənasında, özümüzlə dil tapa bilmirik. İndi bu qırıq Azərbaycancaya vaqif insanların ətək-ətək pul töküb ingilis dilini öyrənmələrinin fərdlərinə, əzizlərinə və ictimaiyyətə hansı faydası olacaq? Onlar sadəcə ana dillərinin anasını ağladan fərdlər kimi natamam nitqli bir adamın ingiliscə qığıldayan “kopiya”sını yaratmış olacaqlar. 

Bir daha qayıdaq körpələrin və şagirdlərin əcnəbi dil öyrənməyə məcbur edilməsinə... Sözügedən kontekstdə ən böyük zərbə bu nəslə, uşaqlara dəyir. Biz xarici dil öyrənmək zavalımızı uşaqlarımızın körpə dillərində, bap-balaca beyinlərində xortlatmayaq. Onlar öncə sivilizasiyanın təməl haqqına sahib olmalıdırlar; bir dildə mükəmməl danışmaq və düşünmək qabiliyyətinə. Əks halda, o uşaqların sabah sözlərinin arasına girən “ıııı” “pauza”sı düşüncələrinə yoluxacaq. Düşüncələrində də arzulanmaz “pauza”lar olacaq. 

Süni intellektin hər gün bir az təbii don geyindiyi ərəfədə uşaqlarımızı hərşeyşünas eləməkdən vaz keçək... Uşaqlarımız heç olmasa, bir şeyi yaxşı bilməlidirlər ki, sintetikləşən dünyaya lazım olsunlar. Eyni zamanda süni intellektin hər işi – xüsusilə də tərcüməni təbii şəkildə bacardığı halda bizim süni şəkildə dil öyrənməyimiz təbiətimizə insafsızlıqdır. Bütün insanları bir dildə danışdırmaq istəyənlərin öz əfzəl niyyətləri var. Qafqazlı balalarının ən özəl xüsusiyyətlərini yuyub aparan bu prosesə siz də öz payınızı verə bilərsiniz; heç olmasa, uşaqlara öncə öz dilimizi mükəmməl bilməyi aşılayaq. Onlar öz dillərini və işlərini gözəl bilsələr, onları dünyanın bütün dillərinə tirajlayanlar tapılacaq...

Sərdar Amin

Xüsusi olaraq “Qafqazinfo” üçün