Xocalı faciəsi – bizim qan yaddaşımız…

Elxan Yaqubov

Bioloji Təbabət-İnteqrativ Sağlamlıq Mərkəzinin rəhbəri

Xocalı faciəsi Azərbaycan tarixinin ən dəhşətli və faciəli səhifələrindən biridir. Bu hadisə təkcə Azərbaycan xalqının deyil, bütün insanlığın yaddaşında unudulmaz izlər buraxmış, insanlıq əleyhinə törədilmiş ən ağır cinayətlərdən biri kimi qiymətləndirilmişdir. 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə erməni silahlı qüvvələri, keçmiş SSRİ-nin 366-cı motoatıcı alayının bilavasitə iştirakı ilə Xocalı şəhərini işğal edərək, dinc əhaliyə misli görünməmiş vəhşiliklər törətmişdir.

Xocalı şəhəri Dağlıq Qarabağ bölgəsində strateji əhəmiyyətli bir yaşayış məntəqəsi idi. 1991-ci ilin oktyabr ayından etibarən şəhər tam mühasirəyə alınmış, yolları bağlanmış, əlaqə vasitələri kəsilmişdi. Xalq aclıq və soyuqla mübarizə aparırdı. Fevralın 25-dən 26-na keçən gecə, ağır texnika və hərbi silahlarla silahlanmış erməni qüvvələri şəhərə hücum edərək, dinc əhaliyə qarşı amansız soyqırımı həyata keçirdilər.

Bu faciədə 613 nəfər öldürülmüş, 487 nəfər ağır yaralanmış, 1275 nəfər girov götürülmüş və 150 nəfərin taleyi bu günə qədər naməlum qalmışdır. Öldürülənlərin arasında 106 qadın, 63 uşaq və 70 yaşlı insan vardı. Şahidlərin dediklərinə görə, insanlara işgəncələr verilib, evlər yandırılıb, uşaqların gözləri çıxarılıb, hamilə qadınların qarınları yarılıb. Bu vəhşiliklər təkcə Xocalı xalqına deyil, bütün bəşəriyyətə qarşı yönəlmiş bir cinayət idi.

Xocalı qətliamından sağ çıxanların verdiyi ifadələr bu faciənin dəhşətini bir daha göz önünə sərir. Şahidlərin sözlərinə görə, erməni silahlıları insanları diri-diri yandırır, qadınlara və qocalara işgəncələr verirdilər. Xocalı sakini olan bir qadın belə deyirdi: "Biz dörd tərəfdən mühasirəyə alınmışdıq. Atışma başlayanda hamımız meşəyə qaçdıq. Ancaq ermənilər yolumuzu kəsdi və bizi gülləbaran etdilər. O an gözlərimin önündə uşaqların, qocaların necə qətlə yetirildiyini gördüm."

Başqa bir şahid isə belə danışırdı: "Uşaqlar analarının qucağında donurdular. Hər tərəf meyitlərlə dolu idi. Heç kim bizi eşitmək istəmirdi. Dünya bizə göz yumurdu."

Xocalı faciəsi ilə bağlı dünyanın müxtəlif ölkələrində anım tədbirləri keçirilir, bu qətliamın beynəlxalq səviyyədə tanınması üçün böyük işlər görülür. Azərbaycan diplomatiyası və diaspor təşkilatları Xocalı həqiqətlərini dünyaya çatdırmaq üçün yorulmadan çalışır. Xocalı soyqırımı indiyədək Pakistan, Meksika, Kolumbiya, Çexiya, Bosniya və Herseqovina, İordaniya və bir çox ölkələr tərəfindən rəsmi olaraq soyqırımı kimi tanınmışdır.

Buna baxmayaraq, hələ də Xocalı faciəsini soyqırımı kimi tanımayan dövlətlər var. Beynəlxalq hüquq çərçivəsində bu hadisənin soyqırımı kimi tanınması, günahkarların məsuliyyətə cəlb olunması üçün daha çox iş görülməlidir. 2012-ci ildə "Xocalıya ədalət" beynəlxalq kampaniyası başlandı. Bu kampaniya çərçivəsində dünyanın müxtəlif ölkələrində yürüşlər, sərgilər və seminarlar keçirilir.

Azərbaycan dövləti və xalqı Xocalı faciəsini heç zaman unutmur və unutmayacaq. Hər il fevralın 26-da ölkə daxilində və xaricdə anım tədbirləri keçirilir, şəhidlərin xatirəsi yad edilir. Prezident İlham Əliyev dəfələrlə çıxışlarında bildirib ki, Xocalı soyqırımı insanlıq əleyhinə törədilmiş bir cinayətdir və bunun dünya ictimaiyyətinə çatdırılması Azərbaycan dövlətinin əsas prioritetlərindən biridir.

Azərbaycan gəncləri də bu faciəni unutmamalı, tarixi həqiqətləri öyrənməli və gələcək nəsillərə ötürməlidir. Xocalı faciəsini əks etdirən sənədli filmlər, kitablar, məqalələr gənclərə həqiqətləri anlatmaqda mühüm rol oynayır. Həmçinin Xocalı abidələri və muzeyləri vasitəsilə bu faciənin yaddaşlarda yaşadılması təmin edilir.

2020-ci ildə Azərbaycanın şanlı qələbəsi ilə nəticələnən Vətən müharibəsi Xocalı soyqırımının günahkarlarının layiqli cəzasını almasının başlanğıcı oldu. Azərbaycan Ordusu işğal altında olan torpaqlarını azad etdi və Qarabağın suverenliyi bərpa olundu. Bu qələbə şəhidlərin ruhunu şad etdi və Xocalı qurbanlarının qanının yerdə qalmayacağını bir daha sübut etdi.

Xocalı şəhəri hazırda Azərbaycanın nəzarətindədir və burada bərpa-quruculuq işləri aparılır. Azərbaycan xalqı inanır ki, yaxın gələcəkdə Xocalı şəhəri yenidən əvvəlki təravətini bərpa edəcək və oraya köçkün düşən insanlar geri dönəcəklər. Bu, Azərbaycanın tarixi ədalətinin bərpasının bir hissəsidir.

Xocalı faciəsi Azərbaycan xalqının qan yaddaşıdır. Bu faciə təkcə bir şəhərin yox, bütöv bir xalqın faciəsidir. Xocalı qətliamını unutmamaq, onu dünya ictimaiyyətinə tanıtmaq və gələcək nəsillərə ötürmək hər bir azərbaycanlının borcudur. Bu faciəni törədənlər gec-tez ədalət qarşısında cavab verəcək və Xocalının haqq səsi daim ucalacaq. Xocalı yalnız tarixdə qanlı bir səhifə kimi deyil, həm də milli birlik və qürur rəmzi kimi qalacaq.