Xocalı faciəsi tarixə qanla yazıldı

Xocalı faciəsi, Azərbaycantarixinə qanlayazılmış ənfaciəlihadisələrdənbiridir. 1992-ciilfevralın 25-dən 26-nakeçəngecə Ermənistansilahlı qüvvələrivə keçmiş SSRİ-nin 366-cı motoatıcı alayınıniştirakı ilə Xocalı şəhərinə hücumedərəkmisligörünməmiş vəhşiliktörətdilər. Busoyqırımnəticəsində yüzlərlə günahsızinsan, ocümlədənqadınlar, uşaqlarvə yaşlılarqətlə yetirildi.

Xocalı, DağlıqQarabağınmühümstratejinöqtələrindənbiriidi. Şəhər, Qarabağdayeganə havalimanınasahibidivə bu, Ermənistansilahlı qüvvələrinin əsashədəflərindənbirihalınagəlmişdi. 1991-ciildənetibarənXocalı tamblokadayaalınmışdı. 1992-ciilinyanvarayındanetibarən şəhərə elektrikenerjisiverilməsidayandırılmış, əhaliacınacaqlı vəziyyətə salınmışdı.

1992-ciilfevralın 25-dən 26-nakeçəngecə Ermənistansilahlı qüvvələri, keçmiş SSRİ ordusununXankəndidə yerləşən 366-cı motoatıcı alayınıntexnikivə hərbidəstəyiilə Xocalıyahücumetdilər. Buhücumnəticəsində şəhərdə yaşayaninsanlaramansızcasınaqətlə yetirildi, evləryandırıldı, infrastrukturyerlə yeksanedildi. Şəhərsakinlərixilasolmaq üçündağlara, meşələrə üztutdular, lakinermənisilahlıları onlarındaqaçış yollarını bağlayaraqvəhşicəsinə öldürdülər.

Rəsmiməlumatlara əsasən, Xocalı soyqırımı nəticəsində:

·        613 nəfər qətlə yetirildi;

·        63 uşaq, 106 qadın və 70 yaşlı insan öldürüldü;

·        487 insan ağır yaralandı;

·        1275 nəfər əsir götürüldü;

·        150 nəfərin taleyi hələ də naməlumdur.

Bu faciə, insanlıq tarixində misli görünməmiş bir soyqırım aktı kimi qiymətləndirilir. Qətlə yetirilən insanlar arasında hamilə qadınlar, körpələr və yaşlılar xüsusi qəddarlıqla öldürülmüşdü.

Xocalı faciəsinin şahidləri həmin gecənin qorxunc anlarını təsvir edərək, gördükləri və yaşadıqları vəhşilikləri dünyaya çatdırmağa çalışıblar. Şahidlərin sözlərinə görə, erməni hərbi birləşmələri insanları diri-diri yandırır, başlarını kəsir, gözlərini çıxarırdılar. Bir çox ailə tamamilə məhv edildi, insanlar öz yaxınlarının gözü qarşısında qətlə yetirildi. Xocalıdan çıxıb sağ qalanlar isə ağır psixoloji və fiziki travmalara məruz qaldılar.

Xocalı soyqırımı beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən uzun illər ərzində yetərincə tanınmamışdı. Lakin Azərbaycan dövlətinin apardığı məqsədyönlü siyasət nəticəsində artıq bir sıra ölkələrin parlamentləri bu faciəni soyqırım kimi tanıyıb. Pakistan, Türkiyə, Meksika, Kolumbiya, Peru, Bosniya və Herseqovina, Sudan və digər ölkələr Xocalı soyqırımını rəsmi şəkildə tanıyıblar.

Azərbaycan diasporunun fəal iştirakı ilə "Xocalıya Ədalət!" kampaniyası həyata keçirilir. Bu kampaniya çərçivəsində dünya ictimaiyyətinə Xocalıda törədilmiş vəhşiliklər barədə məlumat verilir, tədbirlər təşkil olunur və beynəlxalq təşkilatlara çağırışlar edilir.

Beynəlxalq hüquq çərçivəsində Xocalı soyqırımı "Soyqırım cinayətlərinin qarşısının alınması və cəzalandırılması haqqında" 1948-ci il BMT Konvensiyasına tam uyğundur. Bu Konvensiyanın II maddəsinə əsasən, soyqırım dedikdə, müəyyən bir milli, etnik, irqi və ya dini qrupu tam və ya qismən məhv etmək məqsədi ilə törədilən hərəkətlər nəzərdə tutulur. Xocalıda törədilən qətliam da məhz Azərbaycan xalqına qarşı soyqırım aktıdır.

Azərbaycan dövləti və xalqı hər il fevralın 26-da Xocalı soyqırımının qurbanlarını anır. 1993-cü ildə Xocalı faciəsinə hüquqi-siyasi qiymət verilmiş, 1994-cü ildə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi bu hadisəni soyqırım aktı kimi tanımışdır. Hər il Xocalı qurbanlarının xatirəsinə həsr olunmuş yürüşlər, anım mərasimləri keçirilir.

2008-ci ildən başlayaraq Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə "Xocalıya Ədalət!" beynəlxalq kampaniyası həyata keçirilir. Bu kampaniya Xocalı soyqırımı haqqında dünya ictimaiyyətini məlumatlandırmaq və bu faciənin tanınmasını təmin etmək məqsədi daşıyır.

2020-ci ildə Azərbaycanın 44 günlük Vətən müharibəsi nəticəsində Qarabağın böyük hissəsi, o cümlədən Şuşa şəhəri işğaldan azad edildi. Bu qələbə Xocalı qurbanlarının ruhunu şad etdi və haqqın, ədalətin bərpasına böyük ümid yaratdı. Azərbaycan dövləti artıq Xocalı soyqırımı barədə həqiqətləri dünyaya çatdırmaq və bu faciəni törədənlərin məsuliyyətə cəlb edilməsi üçün beynəlxalq platformalarda fəaliyyətini davam etdirir.

Xocalı faciəsi təkcə Azərbaycan xalqına qarşı deyil, bəşəriyyətə qarşı törədilmiş bir cinayətdir. Bu qanlı gecədə minlərlə günahsız insan məhv edildi, bir şəhər yer üzündən silindi. Lakin Azərbaycan xalqı öz tarixini unutmur, şəhidlərinin qanını yerdə qoymur. Xocalı soyqırımı yaddaşlarda əbədi qalacaq və gələcək nəsillər bu faciəni unutmayacaq.

Xocalıya ədalət – təkcə Azərbaycanın deyil, bütün insanlığın borcudur!

RəfailHüseynov

Bakı şəhəri 14 nömrəlitamortaməktəbindirektoru