Lirika və geosiyasət...

Namiq Atabəyli
(Avrasiyayönümlü yazıçı-publisist)
e-mail: [email protected]

Könlüm keçir Qarabağdan,
Gah bu dağdan, gah o dağdan.
Axşamüstü qoy uzaqdan
Havalansın Xanın səsi,
Qarabağın şikəstəsi... (-Səməd Vurğun)

BİRİNCİ YAZI

44 GÜNLÜK SAVAŞ
(bədii və publisistik ədəbiyyata geosiyasi kontekstdə baxış)

Hər bir müharibədə ən azı iki düşmən tərəfin iştirakı əsas şərtdir. Müasir sosiologiyada kateqorial anlamda, müharibə ən azı 1000 nəfərin ölümünə səbəb olmuş dövlətlərarası silahlı münaqişəyə deyilir. Beynəlxalq təhlükəsizliyin “demokratik dünya” nəzəriyyəsinə görə, bir xalq və ya dövlət nə qədər qeyri-demokratikdirsə, orda müharibə təhlükəsi də bir o qədər yüksəkdir. Məsələn, ötən əsrdə baş vermiş bir çox hərbi münaqişələri beynəlxalq siyasətçilər məhz bu prizmadan izah etmişlər: Yunanıstan və Türkiyə arasında Kipr adası üstə gedən qısamüddətli savaş hər iki ölkədə demokratiyanın tamamilə geriliyi, Folklend adaları üstə İngiltərə ilə Kanada arasındakı savaşı isə tərəflərdən birində demokratiyanın kifayət qədər inkişaf etməməsilə əlaqələndirmişdilər.
Əlbəttə, məsələyə bu prizmadan yanaşmada primitivlik göz qabağındadır. Qafqaz ölkələrində SSRİ-nin dağılmasından sonra yaradılmış institusional idarəçilik qurumları, demək olar, tamamilə eynidir: azad bazar yönümlü “respublika idarə üsulu”. Dırnaq işarələrini ondan yana qoyuruq ki, bütün postkommunsit rejimlərdə Kommunist Partiyalarının avtoritarizmi yerini, sadəcə, “KQB” (DTK) kadrlarının gizli “idarəçilik” ünsirlərinə- “demokratlara” tərk etmişdi... Qalan şeylər yalnız təfərrüatdır.
SSRİ-nin xammalyönümlü geopolitikası Neft gəlirlərinin düşməsi üzündən iflasa uğradıqdan sonra, vəziyyətdən çıxışın yeganə yolu Stalin-Rokfeller sazişinin davamı kimi ortaya atılmış Azad Qərb və Demokratik Diktatura işbirliyinə söykənən xaotik beynəlxalq əlaqələrdən ibarət oldu. Bir tərəfdən İraq, Liviya, Əfqanıstan kimi ölkələr “Diktator dövlətlər” elan edilib, beynəlxalq hərbi təcavüzlərə məruz qaldı, digər tərəfdən isə KQByönümlü yeni avtoritar sistemlər “yumşaq diktatura” kimi qəbul edilərək, idxal-ixrac bazarlaşmalarına üzv daxil edildilər.
Bu mənada, postsovet məkanında yaradılmış “milli münaqişələrə” də ilk öncə məhz həmin prizmadan yanaşılmalıdır. Geopolitika strateji planlaşdırmanın əsasını təşkil edir ki, onun üç istiqaməti vardır: ənənəvi geopolitika (gücə söykənir), iqtisadi geopolitika (iqtisadiyyata söykənir) və fəlsəfi geopolitika (cəmiyyətin mənəvi qüdrətinə söykənir). Sonuncu yönümdə xalqın çağdaş sivilizasiya nailiyyətləri önə çıxır. Bu mənada, İsrail dövləti xasusi imici ilə seçilir. Fəlsəfi geopolitika barədə, sonrakı yazılarımızda ətraflı danışacağıq...
Ənənəvi geopolitik dövlətlərdən ABŞ, keç. SSRİ (və ya onun hüquqi varisi olaraq, Rusiya Federasiyası) misal çəkilə bilər. Bu ölkələrdə “dövlətin geopolitik ağılı” onun hərbi-siyasi gücü hesab olunur və əsas geopolitik diqqət yad ərazilərin işğalına və ya hərbi yolla təsir dairələrinin genişləndirilməsinə işləyir.
İqtisadi geopolitik dövlətlərə isə misal olaraq, müasir Yaponiya və Çinin adını çəkə bilərik. Dünya coğrafiyasının üçdə birini təşkil edən Sakit okean ətrafında məskunlaşmış ölkələrin əhalisinin əksəriyyəti bu gün ya Yaponiyanın, ya da Çinin iqtisadi təsir dairəsində yaşayırlar. Məsələn, Koreya, Honkonq, Sinqapur, Tayvan, Malaziya, Tailand və s...
Əsasən xammal (neft-qaz) ixracatı ilə məşğul olan qonşu Rusiya Federasiyasının yaxın perspektivdə “iqtisadi qiqant”a çevrilməsi absurd görünür. Çünki 300 il yalnız hərbi gücə hesablanmış imperialist geosiyasətə söykənib, uzaq-yaxın ətrafının işğalı ilə məşğul olmuş Rusiyada bu gün birdən-birə ”iqtisadi qüdrət” yaratmaq və bunun üçün yeni tarixi potensial gücü ortaya çıxarmaq imkanları yoxdur. Yeni Avrasiya geopolitik mərkəzi kimi çıxış etmək “arzusu” hələ heç nə deməkdir. Avrasiyadakı Çin və Yaponiya qarşısında rusların “kosmik konselyariyadan” savayı arxası yoxdur. Bununla belə, Rusiyanı gücsüz bir ölkə və xalq gözü ilə görmək də olmaz. Ruslar kontinental qüvvə kimi hələ də dünyanın qarşısında durmuşlar. Bunu unudan ölkə ilk növbədə Alman faşizminin aqibətini yadına salmalıdır. Turan birliyi, İslam birliyi kimi yeni geoideyaların müəllifləri heç şübhəsiz ki, Avroatlantik blokun “sonuclarından” o yana getməyəck. Rusiya ilə yalnız əməkdaşlıq istiqamətində nə isə əldə edilə bilər. Amma Rusiya da itirdiyi “geoməkanları” yenidən ələ keçirmək uğrunda “xoşməramlı səylər göstərməkdənsə”, itirdiyi mənəvi qüdrəti yenidən qazanmağa can atmalıdır.
Rusiya ətrafındakı yeni “müstəqil dövlətlərin” başını SSRİ-nin dağılmasından bu günədək qatmaqda olan “milli-etnik münaqişələr” də məhz yeni Rusiyanın onu tarixin uçurumuna yuvarlamış ənənəvi geopolitikasından irəli gəlir. Əlbəttə, hər bir Oyunda ən azı iki tərəf olmalıdır. Lakin “Qafqaz”, xüsusən “Qarabağ” oyununda ən azı üç, dörd tərəfin iştirakı məlumdur. Bu vəziyyət son 30 ildə “sülh” pərdəsi altında yaradılmış dövlətlər “FORMATI” şəkilində özünü göstərmişdir və hər dəfə Rusiya bu Formatın başında yer almışdır?!.
10 Noyabr (2021-ci il) Ermənistan-Azərbaycan barış müqaviləsində Rusiya ilk dəfə “təktərəfli” missiyadan çıxış elədi. Beləcə, 30 illik Oyun “açıq müstəviyə” keçirildi...
8 NOYABR ŞUŞA ZƏFƏRİ-mizin tarixi əhəmiyyətini əks etdirən bədii və publisistik ədəbiyyatımıza nəzər yetirməzdən öncə, beynəlxalq siyasətin Ermənistan-Azərbaycan silahlı münaqişəsinə münasibətini müəyyənləşdirmək də pis olmazdı. Yuxarıda söylədiyimiz kimi, beynəlxalq təhlükəsizliyin “demokratik dünya” nəzəriyyəsinə görə, bir xalq və ya dövlət nə qədər qeyri-demokratikdirsə, orda müharibə təhlükəsi də bir o qədər yüksəkdir. Təbii sual doğur: Beynəlxalq Təhlükəsizlik Təşkilatlarının- BMT, ATƏT, NATO, MDB KTŞ və sairin 30 illik “milli münaqişə” formatına saldıqları Ermənistan-Azərbaycan müharibəsini hansı tərəfin “ tam demokratik” və ya “az demokratik” olması ilə izah etmək olar?..
Müharibədə iştirakçı olmuş tərəflərdən heç biri özünü əsla haqsız elan etmir: nəinki siyasi-ideoloji, tarixi və hərbi baxımdan, hətta bədii və elmi səviyyədə də hər iki tərəf zaman-zaman yalnız özünə haqq qazandırmağa çalışır... Aydındır ki, tərəflərdən kimin haqlı olmasını Beynəlxalq məhkəmələr təyin edir. Bu mənada, alman faşistlərinin Nurinberq tribunalı tərəfindən cəzalandırılması tarixi örnək kimi yadda qalmışdır. Lakin son illər dünyada açıq-aydın neofaşizmin “dirçəlişi” prosesləri baş verir... Bəzi əşirət etnosları “milli statusa” can ataraq, dövlətində yaşadıqları millətlərə qarşı faşizmi əsas siyasi dayağa çevirmişlər: xarici dəstək (geopolitik yönümündən asılı olmayaraq) onları həmin ölkənin əsas aborigenləri üzərində hərbi-silahlı elitaya çevirir, öncə hakimiyyəti ələ keçirməyə, daha sonra iqtisadi və siyasi genosidə yönəldirlər.
Bundan görünür ki, hətta nüfuzlu Nurinberq tribunalının çıxardığı hökmlər də hələ indiyədək heç də hamını eyni səviyyədə qane etməmişdir... Birinci Dünya müharibəsində məğlub tərəf olaraq, təhqiramiz Təslim aktına imza atmış Almaniya dövlətinin vəziyyətini şərh edərkən Fransa yazıçısı Romen Rollan kəskin etirazla çıxış etmiş: bu Aktın qarşıdakı yaxın illərdə növbəti “alman revanşizminə” yol açacağını söyləmişdi. II Cahan müharibəsi sülhpərvərliyinə görə öz ölkəsindən deportasiya edilmiş Romen Rollanın cəmi 20 il sonra tamamilə haqlı olduğunu əyani sübut elədi. Beləliklə o, öz hümanizminə görə Nobel mükafatı almış Fransa yazıçısı oldu...
Hər bir müharibə sonda Sülhə gətirib çıxarır... Bunun Təslim aktı, yoxsa Dinc barışıdan ibarət olması önəmli deyil. Əsas məsələ budur ki, savaşan tərəflər və dünya ictimaiyyəti keçmişin qanlı hadisələrindən hansı nəticələri çıxarmışdır. Və ümumiyyətlə, bir nəticəyə gəlmişdirmi?..
Tarix zəncirvari hadisələrin içərisindən yalnız önəmli olanlarına üstünlük verir: son 30 ildə Qafqazda baş vermiş qanlı proseslərin yekunları arasında təcavüzkar erməni faşizminin 8 Noyabr günü (2020-ci il) Turan dünyasının ən qədim mədəniyyət ocağı sayılan Qarabağdakı Şuşa məğlubiyyəti xüsusi yer tutur. Paralel tarixçilik ideyaları, başqa sözlə “folk-istorizm”lərlə beyni dumanlanmış erməni faşizminin bu məğlubiyyətdən sonra bir daha baş qaldıra bilməsi absurd görünür. Çünki dəyişən dünyada dəyişməz kurs yürüdən hər bir siyasət sonucda yalnız məğlubiyyətə məhkumdur.
Bu günlərdə dünyanın gündəmindəki əsas xəbərlərdən biri Türkdilli xalqların və dövlətlərin İstanbulda keçirilmiş VIII konfransı oldu. Aydın görünür ki, türk dünyası postsənaye əsrinin kibernetik taleyində güclü aktyor kimi iştirak etməkdə israrlıdır. Artıq Turanın xırda terrorçulardan, mafiyalardan, etnik əşirətçilikdən və məhəlli dini savaşlardan heç bir çəkinəcəyi yoxdur. Amma bununla belə, Azərbaycan və Ermənistan respublikalarının prezidentləri ən mühüm qərarların qəbulundan ötrü hələ də qonşu Türkiyəyə yox, məhz Moskvaya tələsirlər... Bu da az şey deyil.
Son illər Türkiyədə xüsusi geosiyasi canlanma hiss olunur. Əlbəttə, bunun əsas səbəbi Atatürk respublikanizminə bağlıdır! Digər önəmli səbəb isə XX əsrin əvvəllərində ənənəvi geopolitikaya əsaslanmış Qərbin Çar Rusiyasını və Osmanlı imperiyasını dağıtmaq üçün planlaşdırdığı “erməni məsələsi”nin və erməni faşizminin terror siyasətini pərdələmək üçün irəli sürdüyü saxta “azadlıq” və “istiqlal” səfsəfələrinin tamamilə puça çıxmasıdır. Rus geosiyasətçiləri Qərbin yratdığı uydurma “erməni məsələsindən” tamamilə əl çəkmişlər. Bu saxta məsələ Rusiyanın özünün inkişafında destruktiv bir amilə çevrilmişdir. Rusiya türk dünyasının bazarına olan tarixi çıxışlarını bir “erməni nağılına” görə qurban vermək niyyətində deyil. Sonuncu Qarabağ savaşında rusların hərbi-siyasi loyallığı məhz bu geosiyasi mövqeyin əyani ifadəsi idi.
8 Noyabr dünya tarixində dönüş dönəmidir!.. Bu Zəfər yalnız bir xalqın taleyi demək deyil. Böyük geopolitik ideya və güclərin toqquşması ilə “səhnəyə” ayaq qoymuş “Qarabağ müharibəsi” Azərbaycan Respublikasının Milli Ordusunun işğalçı Ermənistan tərəfi üzərində 8 Noyabr Zəfəri ilə tamamlanmışdır. 10 Noyabrda da məhz Ermənistan tərəfi rüsvayçı təslim aktına imza ataraq, özünün bu 30 illik müharibədə iştirakçı tərəflərdən biri olduğunu təsdiqləmişdir. Faktdan qaçmaq olmaz!
Müzəffər Azərbaycan Milli Ordusu vətənin işğal altındakı ərazilərini erməni faşist təcavüzkarlarından azad etmişdir. Bu tarixi ZƏFƏR yeni eranın ilk Azəırbaycan həqiqətidir!
Lakin nə qədər parlaq və aydın olursa olsun, haqqın-həqiqətin daim sübuta ehtiyacı vardır. Milli Ədəbiyyat bu sübut prosesində tarixdən kənarda qala bilməz... Çünki ədəbiyyat insanşünaslıq sənətidir: onun predmeti də məhz İnsandır. Deməli, insan qanı tökənləri, antibəşəri qüvvələri fasiləsiz ifşa etmək lazımdır. Əks-təqdirdə oğru doğrunu, yalan həqiqəti mühakimə etməyə qalxar, dünyanın işıqlı üzü əbədi zülmətə qərq olub gedər...
Odur ki, Böyük Zəfərin birinci ildönümü günlərində mən də bir yazıçı-publisist kimi, 8 Noyabr zəfərimizin milli ədəbiyyatımızdakı biriilik bədii əksini araşdırmaq fikrinə düşdüm və bu ilikn verilənlər bazası üzərində gələcək nəsillərin nə kimi nəticələr çıxara biləcəyini müəyyənləşdirmək istədim.
Öncə, Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin Baş Hərbi Qərargah rəisi general-polkovnik Kərim Vəliyevə müraciət etdim. Nazirliyin Şəxsi Heyət Baş İdeoloji İş və Mənəvi-Psixoloji Təminat İdarəsi rəisinin müavini Elşad Əbilovdan №1/F- 18101 (01.X.2021-ci il) məktublu cavab aldım: “Azərbaycan Ordusu” qəzetilə əməkdaşlıq etməyim təklif edilmişdi. Odur ki, Zəfərimizin ilk ildönümü üçün yenicə nəşr etdirdiyim 426 səhifəlik “Fateh” kitabımı və bir neçə məqaləmi Redaksiyanın Baş Redaktor əvəzi Məhəmməd Nəsirli ilə görüşüb, ona təqdim elədim. Üç vərəq həcmində yazı istədilər, yazılarımda müəyyən ixtisarlar edib, təkrar
Qəzetin e-mailinə yerləşdirdim. Hələ də gözləyirəm, lakin vaxt gözləmir... Mən Qələbəmizin ikinci ildönümünədək “Vətən hamınındır!” romanımı yazıb başa çatdırmalıyam. Bunun üçün qapalı sistem sayılan Milli Ordumuzun Savaşçı əsgərləri ilə görüşüb qeydlər aparmalı, onların psixoloji durumunu, arzu və istəklərini bilməliyəm...
Mövzuya qayıdaraq, demək istəyirəm ki, 8 Noyabr Zəfəri nizim xalqımızın öz torpağımızda əldə etdiyi ilk ümummilli Zəfərdir! Fakt odur ki, alman faşizminə qarşı Böyük Vətən müharibəsinin 75 İlliyi dövründə - 8 Noyabr 2020-ci il tarixində Azərbaycan Respublikasının Milli Ordusu təcavüzkar qonşu ölkənin- Ermənistan Respublikasının faşist hərbi qüvvələri üzərində şanlı bir Zəfərə imza atmışdır. Bu Zəfər müqəddəs torpaqlarımıza 30 il ərzində göz dikmiş erməni faşizminin layiqli cavabı idi.
Qələbə asanlıqla əldə edilməmişdir. Minlərlə gənc oğul və qızlarımız Qarabağın azadlığı uğrunda canından keçmişlər. Əlbəttə, bu tarixi Zəfərin əsl qiymətini vermək üçün hələ neçə-neçə illər, əsrlər lazımdır. Amma gələcək nəsil ilk öncə bu Zəfəri canlı yaşamış insanların keçirdiyi hisslərə, düşüncələrə daha böyük önəm verəcəkdir. Bu düşüncələrin və hisslərin başında, heç şübhəsiz ki, müasir çağın sənət əsərləri- filmlər, bədii əsərlər, rəsimlər, heykəltaraşlıq nümunələri və musiqi əsərlərimiz duracaqdır...
Həqiqətən də, dahi Nizami Gəncəvimizin “İsgəndərnamə” poeması olmasa idi, Şirvanşah Axsitanın (-İsgəndərin) tarixi Dərbənd zəfərindən necə xəbərimiz olardı?.. O cümlədən, Fələki Şirvani, İbrahim Əli oğlu Xaqani öz hökndarı III Məniçöhr və onun oğlu I Axsitanın torpaqlarımızın azadlığı uğrunda işğalçılara qarşı apardığı qanlı savaşları nəzmə çəkməsə idi, heç şübhəsiz ki, bizə tarixi planda Ümumqafqaz miqyaslı ilk müharibənin haqqında quru mülahizələrdən savayı bir şey qalmazdı... Torpaqlarımızı işğalçı yürüşlər etmiş rus-varyaqlarına qarşı ədalətli azadlıq müharibəmizdə qazandığımız XII əsrin Dərbənd Zəfəri şirvanşah Əfridunun şəhadəti, III Məniçöhr və oğlu I Axsitanın Xəzər dənizində və qurudakı tarixi rəşadətləri həm də Nizami Gəncəvini “İsgəndərnamə”si, Xaqaninin mədhiyyələri və “Bibi-Heybət” (Böyük Bibi) məscidimiz ilə əbədiləşmişdir.
Azərbaycan Ordusunun Ali Baş Komandanı, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında qazanılmış Şuşa Zəfərimizin müasir Azərbaycan ədəbiyyatında necə əks olunması geniş təhlil tələb edir.
ADU-da tələbəlik dövrümdə görkəmli yazıçı-pedaqoqumuz müəllimim Mir Cəlal Paşayevin ali məktəblər üçün yazdığı Ədəbiyyat dərsliyində “Böyük Vətən müharibəsi illərində ədəbiyyat. (1941-1945)” başlıqlı III Fəsildə oxuyuruq: “Sovet xalqının hitlerçi faşist işğalçılarına qarşı apardığı müqəddəs, ədalətli müharibədə sovet ədəbiyyatının yüksəlişi və istiqaməti ancaq həmin illərdə xalqın böyük vətənpərvərlik vəzifələri ilə, bu vəzifələrin ədəbiyyatda necə əks etdirilməsi ilə təyin olunurdu ” (Göst. Kitab. Maarif. Bakı-1988. Səh.: 221).
Məlumdur ki, SSRİ-nin çöküşü zəminində istiqlaliyyətinə yenicə qovuşmuş Azərbaycan Respublikasında milli hökumətimiz keçmiş ideoloji prinsiplərdən uzaqlaşdığına görə Milli ədəbiyyatımızın rəsmi “direktivlərlə” idarə olunmasından əl çəkildi. Təbii ki, 30 illik müharibə dönəmində bu barədə heç bir rəsmi göstəriş və ya Sərəncam verilmədi... Deməli, araşdırma mövzumuz tamamilə azad bir ədəbiyyatın üzərində qurula bilər.
İlk öncə, bu ədəbiyyatın yarandığı tarixi şəraitə, daha doğrusu, torpaqlarımıza göz dikmiş və təcavüzkar siyasətə əl atmış erməni faşizminin törənmə səbəblərinə qısa bir nəzər yetirmək istəyirəm.
Qafqaz coğrafiyasında təcavüzkar tərəf olan Ermənistanın son 30 illik anti-Azərbaycan fəaliyyətinin kökü erməni faşizminin banisi Nijdeyə qədər gedib çıxır. Bəli, bizim öz ana torpaqlarımızı qorumaq uğrunda Ermənistan ilə apardığımız ədalətli savaş, əslində faşizmə (-erməni faşizminə) qarşı aparılmış bir müharibə idi. Təcavüzkar Ermənistan dövlətinin Hitler faşizmi üzərində Böyük Qələbəmizin 75 İlliyinin bütün dünyada təntənəli şəkildə qeyd edildiri bir dövrdə, yəni 2020-ci ildə Azərbaycan Ordusu tərəfindən təslimçi məğlubiyyəti uğraması, bu baxımdan, iki qat əhəmiyyətə malikdir!. Alman faşizminin bir qolu olmaqla erməni faşizminin Qafqazda öz ömrünü sələflərindəndaha 85 il artıq uzada bilməsi, əlbəttə, Tarixin ayıblarından biridir. Mən Böyük Vətən müharibəsində gənc ikən həlak olmuş bir sovet əsgərinin nəvəsiyəm. Ana babam Rza Əhmədov Moskva şəhərinin müdafiəsində həyatını qurban vermişdir. Və mən daim bununla fəxr etmişəm. Çünki faşizm hansı cildə girirsə girsin, anti-bəşəridir, irticadır, məhvə məhkumdur.
Təcavüzkar Ermənistan ordusu mütərəqqi bəşəriyyətin alman faşizmi üzərində 9 May qələbəsinin 75 İlliyi dövründə, yəni 2020-ci ilin 8 Noyabrında Şuşada ağır məğlubiyyətə düçar edildi. İndi bu biabırçı məğlubiyyətə düşmən tərəf cürbəcür don geyindirməyə can atır və əslində, sadə bir həqiqəti qəbul etməkdən qaçır: haqq və ədalət gec də olsa, zəfər çalmışdır!
Şuşa Zəfəri xalqımızın minlərcə gənc övladının həyatı bahasına qazanılmışdır. Ədalətin bu qədər gec Zəfər çalmasının səbəbləri az deyil. Şübhəsiz ki, bunlar daim araşdırılacaq, tarix hər şeyə aydınlıq gətirəcəkdir. Amma bu uzunsürən Müharibəyə sonradan necə yanaşmalar olur-olsun, Azərbaycan xalqı, onun Milli Ordusu və Milli Dövləti daim haqlı çıxacaqdır! Çünki biz ədalət uğrunda, haqq yolunda vuruşmuşuq! Müqəddəs Vətən torpağımızı təcavüzkardan azad etmişik! Qafqazda 75 ildən sonra erməni faşizminə son qoymuşuq!..
Bu Zəfərə yol açmış 44 Günlük savaş dönəmində İnternet Mediada “Erməni faşizminin sonu...” silsilə məqalələrim dərc edildi.
Bu böyük tarixi Zəfərimizin ilk İldönümünə hazırlaşarkən, mən də digər Qələm dostlarım kimi əliboş gəlmədim: Ali Baş komandan Prezident İlham Əliyevə həsr etdiyim 426 səhifəlik “Fateh” kitabımı tamamlayıb başa vurdum, kitaba “Fateh” poemamla birgə 44 Günlük savaş zamanı erməni faşizmi əleyhinə yazdığım silsilə məqalələri də daxil etdim və Zəfər Günü kitabımın ilk nəşrini bayram libasına bürünmüş Bakınımızın Zəfər yürüşçülərinə payladım, paytaxt əhlinə hədiyyə etdim. Bu, bir növ, “Fateh” əsərimin Bakıda azad səma altında ilk “prizentasiyası” ( açıq nümayişi) idi.
Etika xatirinə öz kitabımın haqqında geniş fikir yürütməyəcəyəm. Daha çox Zəfər Günümüzə həsr edilmiş digər yubiley kitablarına, bədii əsərlərə yığcam münasibət bildirməyə çalışacağam.
Məlumdur ki, “müharibə və ədəbiyyat” mövzusu, əsasən, sistem halında araşdırılmalıdır. Bu baxımdan, məqalə həcmi o genişliyə cavab vermir. Amma bir yazıçı-publisit və ədəbi tənqidçi olaraq, mövzudan yaxamı tamamilə kənara da çəkmək istəmirəm...
Bəri başdan deyim ki, Qarabağ Zəfərimizin ən dəqiq qiymətini gələcək nəsillər verəcəkdir. Bu, onların tarixi borcudur. Çünki bu müharibədə gənc ömrünü Vətənin bu günkü azad və xoşbəxt gələcəyi naminə qurban vermiş şəhidlərimizin ruhu daha çox milli gənclərimizin başları üzərində dolaşır.
Məmnuniyyətlə deyə bilərəm ki, Azərbaycanın ədəbiyyat camiəsi: yazıçılarımız və şairlərimiz Zəfər Gününün ilk İldönümü bayramına, demək olar ki, əlidolu gəlmişlər... Etiraf edim ki, bu isti duyğuların, lirik hisslərin, bədii təhkiyələrin, təsvirlərin böyük əksəriyyətində daha çox müəyyən tələskənlikdə özünü göstərir. Amma bunatəbii yanaşmaq lazımdır. Tarixi zəfərimizin daha dərin və fəlsəfi dəyərləndirilməsi daha çox sonrakı illərin məsələsidir.
Qarabağ mövzusu müxtəlif yaradıcılıq birliklərimizin, ilk növbədə, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi və Yeni Yazarlar və Sənətçilər İctimai Birliyinin hazırladığı yubiley nəşrlərdə qabarıq əks olunmuşdur. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin hazırladığı “Qarabağ dastanı” toplusu, Yeni Yazarlar və Sənətçilər İctimai Birliyinin hazırladığı e-nəşrlər, xüsusən Vaqif Nəsibin “Qarabağ şikəstəsi” (kinossenari və bədii nəsr əsərləri) kitabı diqqətəlayiq nümunələrdir. Eyni zamanda, ayrı-ayrı sənətkarlarımızın da bu istiqamətdə fəaliyyəti qeyd oluna bilər. OnlardanAzad Qaradərəlinin “Sevgilim Vətən” hekayələr kitabı, Gülmail Muradın “Zəfərnamə”, Şöhlət Abbasın “Zəfər dastanı”, Vidadi Ağdamlının yüzə yaxın müəllifin şeir və hekayələrindən ibarət iki cildlik “Qarabağnamə” kitabı, Tapdıq Əlibəylinin “Payız çöhrəsində yazdı 44 Gün” şeirlər kitabı və i.a. bu sırada önəmli yeri tutur... Müxtəlif mətbuat vasitələri də bu işə biganə qalmamışlar, məsələn “Ədəbiyyat qəzeti”nin 19 aprel 2021-ci il tarixli sayında gənc şair Elnur Uğur Abdiyevin “Hadrut fatehi”, 27 oktyabr 2020-ci il tarixli sayında isə Rafiq Yusifoğlunun “Zəfər dastanı” poemaları sadə konstruksiya və vəzn xüsusiyyətlərinə baxmayaraq, oxunaqlıdır.
Təəssüflə qeyd edirəm ki, belə yubiley kitabları və nəzm əsərlərinin siyahısında Qarabağ qazilərimizin canlı şahidliyinin və fəal iştirakının sübutu olan bədii və sənədli əsərlərə çoz az rast gəldim... Tarix daha çox şahidlərin sözünə inanır... Müharibə iştirakçıları olmuş əsgər və zabitlərimizin arasında Zəfər Günümüz üçün kitablar yazmış döyüşçü müəlliflərimizdənbu müharibədə baş leytenant kimi iştrak etmiş gənc şair-publisist Emin Pirinin “Müharibə gündəliyi” diqqətçəkici ədəbi faktlardan biri sayılmalıdır. Zəfərimizin və Savaşımızın həqiqi mənzərəsi böyük monumental əsərlərlə birgə, həm də tarixi sənədlərin- əsgər məktublarının, hərbi gündəliklərin, cəbhə qəzetlərinin və arxivlərin sayəsində mümkündür.
Milli ədəbiyyatımıza Azərbaycan əsgərinin obrazını ilk dəfə görkəmli yazıçımız Əbülhəsən (1904-1986) gətirmişdir. O, Böyük Vətən müharibəsinin iştirakçısı olub. Sovet hakimiyyəti dövründə ilk Milli diviziyamızda, yəni 416-cı diviziyada müharibənin sonunadək kapitan rütbəsində rota komandiri kimi xidmət göstərmişdir. Lakin bu da doğrudur ki, onu ədəbiyyatımızda məşhur edən əsas romanları Böyük Vətən müharibəsindən sonra yazıldı. 1946-cı ildə hərbi mövzuda yazdığı ilk hekayələrindən sonra, “Müharibə” adlı romanı işıq üzü gördü. Bu əsərin üzərində o, 10 il daha çalışdı və 1956-cı ildə son nöqtəsini qoydu. Həqiqətən də, müharibə mövzusu asan mövzu deyildir. Son variantda “Dostluq qalası” adlandırılan bu roman xalqımızın Böyük Vətən müharibəsində iştirakını epik genişliyi ilə əks etdirən ilk epopeyadır. Mən bu işin çətinliyini II Qarabağ müharibəsinin gedişi dövründə tamamlayıb, Qələbə günü nəşrə verdiyim “Şirvanşah Şeyx İbrahim Dərbəndi” trilogiyamın son iki romanı – “Azadlığa aparan yol” və “1382-ci il” əsərlərimin üzərində çəkdiyim əziyyətlərdən yaxşı anlayıram...
Müharibədə Ordunun döyüş rəşadətini doğru və düzgün təsvir etmək üçün birinci şərt onun sıralarında olmaqdır. Bu, təəssüf ki, hər yaşda mümkün deyil... Mənim də 64-dən yuxarı sinnim vardır... Əlbəttə, bütün hallarda bu ciddi mövzuda qələmə alınacaq hər hansı əsərin mənbələri, verilənlər bazası etibarlılığa söykənməlidir: əsgər məktubları, döyüşçü fikirləri, canlı xatirələr, arxiv sənədləri, cəbhə qəzetləri, əlyazmalar, zabitlərlə, döyüşçülərlə müsahibələr və s. bir yerə toplanmalı sərf-nəzər edilməlidir. Ordu qapalı təsisatdır: mülki statusda ora ayaq basmaq tamamilə imkansızdır. Bu üzdən, Müdafiə Nazirliyimizin izni ilə “Azərbaycan Ordusu” qəzetində əməkdaşlıq etmək fikrindəyəm. Beş tarixi romanın müəllifiyəm. Şuşa Zəfərimizi bizə qazandırmış şəhid əsgərimizə həsr etmək istədiyim yeni bir romanın üzərində çalışıram. “Vətən hamımızındır!” adlı bu əsərdə Zəfər yolunda ölümü intixab etmiş əsgərlərimizin tarixi qəhrəmanlığını qələmə alacağam...
Mövzuya qayıdaraq, demək istəyirəm ki, Zəfər Günümüzə hazırlanmış bədii ədəbiyyatda, ilk növbədə, Zəfərimizin ümummilli tarixi əhəmiyyəti xüsusi yer tutur. Tahirə İmanovanın “Qələmini silaha dəyişən Mədət” kitabında 44 Günlük savaşa qədər müəllimlik fəaliyyətilə məşğul olmuş şəhidimiz Mədət Qəmbərovun anasına xitabən yazılmış “Ağlama, şəhid anası, ağlama” şeirindəki dəruni hiss və duyğular məni daha çox heyran etdi:
Sən ağlasan, bahar dönüb qış olar.
Sən ağlasan, yer də, göy də yaş olar.
Sən ağlasan, düşmənlərə xoş olar,
Ağlama, şəhid anası, ağlama!

Oğul da sənindir, Vətən də sənin,
Dedilər birin seç, Vətəni seçdin!
Vətəndən keçmədin, oğuldan keçdin,
Ağlama, şəhid anası, ağlama!

Əlimdə alışır yazdığım sətir,
Anası torpaqdır- qoynunda yatır...
Xonça əvəzinə Bayrağı götür:
Ağlama, şəhid anası, ağlama!

Yubiley kitablarındakı patetika və pafos ruhu, peşəkarlıq baxımından, bir qədər xoşa gəlməyə bilər. Amma buna da təbii baxmaq lazımdır. Çünki qələm əhli də mövzuya ilk növbədə, bir vətənpərvər kimi yanaşaraq, öz Qəlbinin zəfər sevincinə üstünlük vermişdir. Milli ədəbiyyatımızın Böyük Vətən müharibəsi illərindəki tarixi təcrübəsi göstərmişdir ki, sadə oxucu müharivə şəraitində daha çox çağırış və səfərbərlik ruhlu şeirlərə üstünlük verir. Lakin bununla belə, həmin dövrün şairlərinin əsərlərində “sadə həqiqətlər” də az yer tutmurdu. Məsələn, Böyük Vətən müharibəsinin ikinci ilində Ukrayna cəbhəsində topçular bateriyasının komandiri olmuş gözəl şairimiz Ənvər Əlibəyli (1916-1968) adi əsgər Məktubuna dərin məna verərək yazmışdı:
Özün söylə nə vardır səndən əziz, ləzzətli,
Səngərdə yatanların fikrində, əməlində?
Sən də top tək, tüfəng tək qüdrətli, əzəmətli,
Amansız bir silahsan döyüşçünün əlində...
Böyük Vətən müharibəsi illərində süjetli şeirlər xüsusilə geniş yayılmışdı: Süleyman Rüstəmin “Qəhrəmanın vəsiyyəti”, “Ana və poçtalyon”, Səməd Vurğunun “Qəhrəmanın ölümü”, “Şəfqət bacısı”, Məmməd Rahimin “Don qucaqladı”, “İkiqat cinayət” və s. şeirlər cəmiyyəti alman faşizmi üzərində Zəfərin zəruriliyinə inandırır, qələbəyə ruhlandırırdı. Amma təəssüflər olsun ki, bu meylə və üsluba II Qarabağ müharibəsinə və Zəfərimizə yazılmış bədii nümunələrdə rast gəlinmədi.
AYB-nin sədri Anar Rzayevin ideya rəhbərliyi ilə hazırlanmış “Qarabağ dastanı (Otuz ilin həsrəti- 44 günün zəfəri)” kitabı cəmi 500 nüsxədir. Tərtibatın bölümləri “Qarabağ-doğma yurdum”, “Qarabağ sənət yaddaşımızda”, “Yaddan çıxmaz Qarabağ”, “Şeirlər çələngi” və s. adlandırılmışdır. “Şeirlər çələngi” keçmiş və yeni 67 şairin şeirini təqdim etmişdir. Bunların sırasında Səməd Vurğun, S.Rüstəm, B.Vahabzadə, Qabil, Nəbi Xəzri, Məmməd Araz, Eldar Baxış, Şücaət, Ələkbər Salahzadə, Qəşəm Nəcəfzadə və b. var. Bu topluda Anarın özünün Zəfər Gününə yazdığı son yubiley şeiri “Yaşa, Şuşa” adlanır. Şeirdən ziyadə publisistik üslubu və nəsr təhkiyəsi ilə seçilən bu əsərin diqqət çəkən yeganə xüsusiyyəti Xalqımızın sülhpərvərliyini ifadə etmək cəhdidir:
Düşmənə ismarış etdik:
Dinc yolla rədd olub getsin.
Çağırdıq sülhə, barışa,
Hikkəsindən, lovğalığından
Sözümüzü eşitmədi... (səh.: 504)
Yazıçı Anarın Zəfər Günümüzə bu qədər bəsit “lirika” ilə gəlişini onun yaşı ilə bağlayaraq, başqa sözlər söyləməkdən çəkinirəm... Təəsüflər olsun ki, AYB bu şanlı tarixə sanballı heç nəyini töhfə verə bilməmişdir.
Elə o üzdən də Topluya “keçmiş sənət cəbhə”mizdən dahi şairimiz Səməd Vurğunun iki şeiri daxil edilmişdir: “Şuşa” və “Dağlar”, bir də Dədə Şəmşir ilə deyişməsi. Əlbəttə, yaxşı olardı ki, bu kitab-topluda Elçin Hüseynbəyli, Rəşad Məcid, Günel Anarqızı kimi primitiv yazarların qaralamalarındansa, daha çox ölməz Səməd Vurğunumuzun Böyük Vətən müharibəsi illərində yazdığı vətənpərvərlik ruhlu əsərlərinin sayı daha çox ola idi. Buraya dahi şairimizin “Ananın öyüdü”, “Vətən keşiyində”, “Yanğın”, “Göyərçin”, “Ukrayna partizanları”, “İgid şahin”, “Qəhrəmanın ölümü”, “Şəfqət bacısı” və. şeirlərinin daxil edilməsi Şuşa Zəfərimizin ruhuna daha uyğun səslənərdi... İlk növbədə, dahi sənətkarımızın alman faşizmi üzərində Böyük Qələbə günümüzdə yazıb dərc etdirdiyi “Zəfər nəğməsi”nin topluda yer almaması bağışlanmaz bir səhvdir. Xalqımızın erməni faşizminə qarşı 44 Günlük son Qarabağ savaşında üç minədək gənc igid oğul və qızı şəhid olmuşdur. Etiraf edək ki, çağdaş milli ədəbiyyatımız hələ də bu rəşadətə, qəhrəmanlığa layiqincə cavab verən əsərlər yarada bilməmişdir. Şuşa Zəfərimiz alman faşizmi üzərində Böyük Qələbənin 75 İlliyi dönəmində qazanılmışdır. S.Vurğunun dili ilə desək:
Yazılsın tarixə bir qızıl xətlə
45-ci ilin Doqquz May Günü.
Başlansın şeirlə, sazla, söhbətlə
Bu ellər bayramı, ellər düyünü.

Mən də haqq eşqinə, İnsan eşqinə
Günəşi qaldırdım piyalə kimi.
Şəhidlər ömrünün saf türbəsinə
Şeirim ətir saçır bir lalə kimi…

…Gül, ey nazlı Vətən!- Odlar torpağı!
Duz-çörək hazırla qəhrəmanlara.
Böyük bir ordunun zəfər bayrağı
Günəş tək yayılır asimanlara.

Yubiley kitabları sırasında Vidadi Qarabağlının iki hissəli “Qarabağnamə” kitabında 90 müəllifin şeir və hekayəsi yer almışdır.

Bunların içərisində zəif əsərlər də az deyil. Lakin nəzərə alsaq ki, bu müəlliflər əsasən peşəkar camiənin üzvü sayılmırlar, onda Zəfər Gününün sevinc hisslərini bacardıqları qədər lirik duyğulara, hisslərə çevirmiş bu insanları anlamaq mümkündür. Şairə Zeynəb Naxçıvanlının bədii qabiliyyəti nə qədər zəif olsa da, onun fikirlərindəki səmimiyyətə də inanmamaq düzgün deyil:
Zeynəb Naxçıvanlı yazdı elimdən,
Heç geri qalmadı qələm əhlindən.
Od-alov püskürür onun dilindən.
Dolandı qələmlə Qarabağ yurdun,
Şairlər bir yerə vurdu yumruğun!
Lakin bu topluda elə şeirlər də var ki, onları tənqid etmədən ötüşə bilmərik. Çünki bir xalqın qəddar bir yağı üzərində Zəfərini təmin etmiş “kişilərini” (əsgərlərini) cəmiyyətdən narazı bir qadının, yəni “Sarı gəlin”in dili iləaşağılamaq sənət camiəsinə əsla yaraşmır. Vəfa Mürsəlqızının “Sarı gəlin” şeiri bu topluda necə yer alıb, anlaşılmır:
Soyuqdurmu oralar?
Üşüyürmü ayaqların?
Su istəyəndə gecələr
Quruyurmu dodaqların?
Sən hər gecə dönə-dönə lənət deyib yatırsanmı
Bu dünyanın bütün kişi tayfasına?... (səh.: 452).
Zəfər Gününə həsr edilmiş kitablar arasında Tapdıq Əlibəylinin “Payız çöhrəsində yazdı 44 gün”şeirlər kitabında mənalı-məzmunlu əsərlər az deyil. Xüsusən, “44 dörd gün” şeiri öz lirik ovqatı ilə seçilir:
Vətən bel bağladı əsgərə-ərə!
Oğullar sinəsi döndü sipərə.
İşğalçı tuş gəldi Polad təpərə,
Hayların halayın pozdu 44 gün! (səh.:3)
AYB-nin “Ədəbiyyat qəzeti”ndə dərc edilmiş iki poemanın ümumi xüsusiyyətləri çoxdur: sadəlik, bəsit konstruksiya, ümumi ritorika, zəif vəzn və qafiyə sistemi...
Rafiq Yusifoğlunun “Zəfər dastanı” poemasında:
Şükür sənə, İlahi,
Nələr gəldi ağlıma?-
Qələbə məlhəmi qoy
Mənim könül ağrıma!

Bizi lala döndərib
Sanki otuz il susmaq.
Qismət elə sən mənə
Zəfər dastanı yazmaq!
Heca vəzninin 4+3 ritmik bölümündə yazılmış bu “bayatıvari” poemada, göründüyü kimi, müəllif hətta dördlük bənd daxilində birinci və üçüncü misraları da qafiyələndirməyə tənbəllik etmişdir?!.
Elnur Uğur Abdiyevin “Hadrut fatehi” poeması Vətən müharibəsi qəhrəmanı Camal İsmayılova həsr edilib. Heca vəzninin 6+5 ritmik bölümündədir. Bu şeirin bəndlərində də birinci və üçüncü misraların qafiyələndirilməsi sərbəst buraxılmışdır. Amma Rafiq Yusifoğlundan fərqli olaraq, Elnur Uğurun öz qəhrəmanını daha dərindən tanıdığı bəlli olur. Bununla belə Elnurun hecadan sərbəst şeirə keçidləri, mürəkkəb kompozisiya yaratmaq cəhdi uğurlu alınmamışdır.
Laçın dəhlizinə nəzarət üçün
Yüksəklik düşməndən alınmalıydı.
Laçına, oradan hər bir nöqtəyə,
Bütün yollarımız açılmalıydı...
Göründüyü kimi bədii dil bir yana, müəllif “alınmalıydı” və “açılmalıydı” kimi uyğunsuz qafiyələri ilə də mövzuya barmaqarası yanaşdığını açıq şəkildə nümayiş etdirməkdən çəkinməmişdir. AYB-nin orqanı kimi “Ədəbiyyat qəzeti”nin Zəfər Günü öncəsi qazi və şəhidlərimizin həyatına həsr edilən əsərlərə belə qeyri-tələbkarlığa, əlbəttə, bağışlanmazdır.
Əlbəttə, Bəxtiyar Sadıqov kimi bir millət vəkilinin, “Azərbaycan” rəsmi dövlət qəzetinin baş redakrorunun Zəfər Gününə “hazırladığı” keçmiş “yazı boxçası”na baxanda, bu kimi qüsurlar çox yüngül görünür... Zəfər Günümüzdən az sonra Şuşa şəhərində keçirilmiş ənənəvi “Vaqif poeziya günlərinin” iştirakçıları olmuş qarabağlı ziyalılarımızın bu Böyük Qələbəmizin ilk ildönümünə bu cür barmaqarası münasibəti əsla yaxşı təsir bağışlamır...
Vətən sevgisi, ruslar demişkən, “pokazuxa” deyil. Bu sevgi üzündən minlərcə Vətən əsgəri cəmi 44 Günün içərisində cavan canlarından keçmişlər.
Bütun bunlarla bərabər, etiraf etməliyəm ki, Qarabağ müharibəsinə həsr edilmiş şeir nümunələri içərisində diqqətəlayiq nümunələr də az deyil. Xüsusən, virtual aləmdə şairə Leyla xanım Əliyevanın öz oxucuları ilə paylaşdığı poeziya əsərləri çox təsirli idi. Təsadüfi deyil ki, II Qarabağ savaşı ərəfəsində gənc şairə Tovuz rayonu ərazisində düşmənin təcavüzkarlığını kəskin ifşa edən şeirləri ilə qısa bir müddətdə virtual aləmdə birdən-birə çox geniş oxucu rəğbəti qazandı. Leyla Əliyevanın 17 iyul 2020-ci il tarixdə şəxsi “İnstagram” hesabında Tovuz istiqamətində döyüşlərlə bağlı qələmə aldığı şeirdə müharibənin insanlığa verdiyi dərd və iztirablar xüsusilə çox təsirli qələmə alınmışdır. Şeirdə oxuyuruq:
Bomba partlayışı, avtomat səsi,
Qan axır çay kimi iyul günləri.
Güllələr önündə sipər olublar,
Ana torpağımın mərd əsgərləri.

Düşməni susdurmaq çox uzun çəkməz,
Vətənin uğrunda əsgər can verər!
Bircə körpə oğlan səbrin dəfn edib,
Atanın gəlişin artıq gözləməz...
Ümumdünya ədəbi düşüncəsində Müharibənin gerçək sifəti daha çox insanşünaslıq hesab edilən ədəbiyyatın nəsr janrlarında geniş və əhatəli şəkildə təsvir edilmişdir. Ernist Heminqueyin “Əlvida, silah”, Lev Tolstoyun “Hərb və sülh”, V.Hüqonun “Səfillər”, Erix Maria Remarkın “Zəfər tağı”, “Üç yoldaş”, Ə.Əbülhəsənin “Müharibə” (Dostluq qalası) romanları dediklərimizə əyani sübutdur.
II Qarabağ (Vətən) müharibəsinə yeni nəsil nasirlərimizin yazdığı əsərlər içərisində də diqqətəlayiq örnəklər az deyildi. Bu mövzuya “qocalardan” artıq sonrakı daha gənc nəsilin müdaxilə etməsi maraqlı haldır. II Dünya müharibəsi illərində də Milli ədəbiyyatımızda eyni vəziyyət özünü göstərmişdi. O dövrdə də ədəbiyyat camiəsində hələ gənc nəsil hesab edilən böyük sənətkarlarımız qabağa düşmüşdülər. Mir Cəlalın “Yollar”, “Snayper”, “Anaların üsyanı”, “Odlu mahnılar”, “Görüş yeri”, Mehdi Hüseynin “Qanlı sular”, “Çiçəklər”, Ənvər Məmmədxanlının “Buz heykəl”, Ə.Əbülhəsənin “Leytenant Şerbak”, “Yaralı”, M.S.Ordubadinin “Leytenant İvanov adına körpələr evi”, Süleyman Rəhimovun “Torpağın səsi” və s. nəsr əsərləri xalqımızın düşmən alman faşizminə qarşı qətiyyətini artırır, ondakı Qələmə əzmini və inamı daha da yüksəldirdi.
II Qarabağ (Vətən) müharibəsi illərində daha çox nəsrimizin gənc nəslinin irəli düşməsi təqdirəlayiq hallardan biri idi... Bu nasirlərin sırasında Azad Qaradərəlinin “Sevgilim Vətən” (vətən müharibəsi hekayələri) kitabı diqqətəlayiq bir nəsr örnəyidir. Kitabdakı eyniadlı radio-povest şəhid qadın Arəstə Baxışovaya həsr edilmişdir. Bu radio-povestdə xalqımızın qəhrəman şəhid qızının şücaətləri parlaq şəkildə təsvir edilmişdir. Kitaba daxil edilmiş “kiçik hekayələr” də maraq kəsb edir. Bunlardan “Gəncəli körpənin monoloğu”, “Kəşfiyyatçının bir günü”, “Şuşa adlı qızcığaz” və “Şüşə heyy” hekayələri yığcamlığı və lirik ovqatı ilə oxucu qəlbində yüksək təsir oyadır.
Sənədli nəsr nümunələri içərisində Milli qəhrəmanımız, general Polad Həşimov ilə bağlı xatirələrə əsaslanaraq qələmə alınmış “Polad kimi...” kitabı diqqətəlayiqdir. “Polkovnikin son döyüşü”, “Doqquzuncu cəhd”, “Mübarizlər”, “Xəndək” hekayələri, habelə şəhid-generalın valideynləri ilə müsahibələr yüksək maraq doğurur.
Nəsr nümunələri arasında tanınmış nasir Vaqif Nəsibin II Qarabağ (Vətən) müharibəsinə həsr olunmuş kinossenari və bədii nəsr əsərlərindən ibarət “Qarabağ şikəstəsi” kitabı xüsusilə seçilir. Vaqifin dili, təhkiyəsi və təsvirləri çağdaş nəsrimizdə etellon kimi götürülə bilər. Cəsarətlə deyə bilərəm ki, ruhu və ya cismi “haqq dünyasına” yola salınmışlarımızdan sonra, məhz Vaqif Nəsib Azərbaycan milli nəsrinin son mogikanıdır.
Əsasən, virtual oxucular üçün nəzərdə tutulmuş bu kitabın “Əsrlər, əsirlər yallısı” bölümündə oxuyuruq: “Görə-görə gəldiyim, ağrıları, doğruları alınlarından oxumağa çalışdığım adamlardandı yazdıqlarım. Onların "Rəngli günlər"indən, "Boz aylar"ındandı sonuncu nəsr kitablarım. "Əsirli əsrlər"i də yazıçı sınağıma hazırlamışam. Kitaba adını qondurmuş romanı hekayət məcrasına görə ən uzaq mənzilli hesab etmək olar. Özünü Adəm, Həvva dövrünün nübar bəndəsi hesab edən Əlbəndənin həm yaşadığı, həm də yaşamadığı bir ömür Qazançı dağının bulaqlarından irmaqlanıb bu günümüzə gəlib çatır...”
“Bir yazın yaralı durnası” hekayəsi də dil-üslub baxımından təqdirəlayiq nümunədir. Oxuyuruq: “Universitetin hüquq fakültəsinin özünün də şərəf lövhəsi vardı. İçində fakültə əlaçılarının şəkillərindən bir səf çəkilmişdi. Və orda, bir-biriylə göz yağı yediyi (və ya yemədiyi) bilinməyən iki nəfərin gülümsər şəkli yan-yana vurulmuşdu. Elə onları bir "nifrətin" (bəlkə də məhəbbətin) bahar buludlarından hesab etmək olardı.”
Görkəmli nasirimizə yeni uğurlar arzulayırıq və inanırıq ki, milli ədəbiyyatımızda Qarabağ müharibəsinin ilk epoxal təsviri də məhz onun bu xəlqi yaradıcılığından doğulub gələcəkdir.
Zəfər Günü üçün hazırlanmış publisistik kitabların böyük əksəriyyətinin sərlövhəsi “Zəfər dastanı”, “Zəfərnamə” və s oxşar adlardan ibarətdir. Təssüf ki, bunların əksəriyyətində uxarıda qeyd etdiyim kimi, quru nəsr dili, bəsit faktologiya və taftologiyadan başqa heç nə gözə dəymədi.
Yubilley xatirinə yubiley kitablarının sayını artırmaq, əlbəttə, ilk növbədə, milli ədəbiyyatımızı oxucuların nəzərindən salmaq deməkdir.
Hər bir xalqın tarixində böyük hadisələr çox az olur. Lakin belə günlər nə qədər az və qısamüddətli olsalar da, onların təsir dairəsi bəzən əsrlərə, eralara sığmır... Azərbaycan xalqının ərazi bütövlüyünə 30 ilə qədər qəsd etmiş erməni faşizminin 8 Noyabrda (2020-ci il) cəmi 44 Günlük savaş nəticəsində qəhrəman milli ordumuz tərəfindən tarixi məğlubiyyətə uğradılması , əlbəttə, məhz belə epoxal hadisələrdən biridir. Əminəm ki, şanlı Ordumuzun müzəffər Ali Baş Komandanını, əsgər və zabitlərimizin tarixi şücaətini bütün epik genişliyi ilə əks edirəcək əsl epopeyalar hələ bundan sonra yazılacaqdır...
(ardı var)

AtaTv.az Xəbər Portalı
Xezertv.info İnformasiya Agentliyi