Sunamilər, şok dalğaları... - Orta ölçülü asteroid Yerə çırpılsa, nə olar?

Qaynarinfo xəbər verir ki, "Science Advances" jurnalında yayımlanan son araşdırma bu cür toqquşmaların Yer kürəsinin iqliminə, bitki örtüyünə və okean ekosistemlərinə təsirini kompüter modelləri vasitəsilə təhlil edib.

Araşdırmaya əsasən, Yerə yaxın orbitdə diametri 300 metrdən 1 kilometrə qədər olan təxminən 4 900 orta ölçülü asteroid mövcuddur. Xüsusilə alimlərin diqqətini çəkən "Bennu" adlı asteroidin 2182-ci ilin sentyabrında Yerə çırpılma ehtimalı 2 700-də 1 olaraq hesablanıb. Hərçənd bu ehtimal aşağı olsa da, belə bir hadisənin təsiri qlobal miqyasda ciddi böhrana səbəb ola bilər.

Araşdırmaya görə, orta ölçülü bir asteroidin Yerə çırpılması dərhal böyük dağıntılara yol açacaq. Toqquşma nəticəsində nəhəng sunamilər yarana, şok dalğaları binaları yerlə yeksan edə və geniş ərazilərdə yanğınlara səbəb ola bilər. Lakin alimlər hesab edir ki, əsas təhlükə bu ani fəlakətlərdən sonra baş verəcək uzunmüddətli ekoloji dəyişikliklərdə gizlənir.

Toqquşma atmosferə böyük həcmdə toz və qalıq maddələr yayacaq. Bu toz hissəcikləri aylarla atmosferdə qalaraq Günəş şüalarının Yer səthinə çatmasına mane olacaq. Tədqiqatçılar bildirir ki, bu proses Yer kürəsinin böyük bir hissəsini təxminən iki il qaranlıqda saxlaya bilər. Günəş işığının azalması planetin səth temperaturunu əhəmiyyətli dərəcədə aşağı salacaq və bəzi bölgələrdə bu soyuqlaşma dörd il və ya daha uzun müddət davam edə bilər.

Xüsusilə Cənubi Afrika, Avrasiya, Şimali və Cənubi Amerika kimi bölgələrdə yağıntılar 60%-ə qədər azalacaq. Bu, kənd təsərrüfatı torpaqlarını susuz qoyaraq qlobal ərzaq istehsalında ciddi problemlərə və nəticədə aclıq təhlükəsinə səbəb ola bilər.

Alimlər belə bir asteroid çırpılması nəticəsində yaranacaq iqlim prosesini "toqquşma qışı" adlandırırlar. Bu dövrdə Günəş işığının azalması səbəbindən quru və dəniz ekosistemləri ciddi zərər görə bilər.

Araşdırmaya görə, belə bir hadisə quru bitkilərinin fotosintez qabiliyyətini 36%, okeanlarda isə 25% azalda bilər. Bu isə həm quruda, həm də dənizdə qida zəncirini pozaraq ekosistemlərdə domino effekti yarada bilər. Xüsusilə okeanlarda asteroidin yaydığı yüksək miqdarda dəmir tərkibli tozlar aylarla davam edəcək yosun partlayışlarına səbəb ola bilər ki, bu da dəniz həyatına mənfi təsir göstərə bilər.

Qida istehsalının bu qədər təsirlənməsi insan əhalisini birbaşa təhdid edə bilər. Tədqiqatçılar belə bir fəlakətin qlobal ərzaq təhlükəsizliyini sarsıdacağını və həm insan, həm də vəhşi təbiət üçün yaşayış sahələrinin kəskin azalacağını bildirirlər.

Orta ölçülü bir asteroidin Yerə çırpılma ehtimalı az olsa da, alimlər bu cür hadisələrin keçmişdə baş verdiyini və gələcəkdə yenidən təkrarlana biləcəyini vurğulayırlar. Araşdırmanın müəlliflərindən olan Aksel Timmermann bildirir ki, bu ölçüdəki asteroidlər Yerə orta hesabla hər 100-200 min ildən bir çırpılır.

Timmermannın fikrincə, bu tip fəlakətlər insanın erkən əcdadlarının təkamülünə və hətta genetik quruluşuna belə təsir edə bilər: "Bu, insan tarixində dəfələrlə baş verə bilər. Əcdadlarımız bu cür qlobal fəlakətlərlə üzləşib və sağ qalmaq üçün uyğunlaşmaq məcburiyyətində qalıb".

Nəticə olaraq, "Bennu" kimi bir asteroidin Yerə çırpılma ehtimalı çox az olsa da (bir sikkəni 11 dəfə üst-üstə eyni tərəfi gələcək şəkildə atmaq qədər), alimlər bu cür hadisələrin yaratdığı böyük fəlakət potensialına görə məsələnin ciddi araşdırılmalı olduğunu vurğulayırlar. Gələcəkdə mümkün bir toqquşmanın qarşısını almaq və ya təsirlərini azaltmaq üçün aparılan bu tədqiqatlar həyati əhəmiyyət daşıyır.