Minimum əməkhaqqı gələn il artırılacaq?

Pərviz Heydərov yazır...

Gələn il dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatlarda əməkhaqlarının kompleks şəkildə artacağı gözlənilmir. Belə ki, minimum aylıq əməkhaqqı 345 manat səviyyəsində qalacaq. Heç minimum aylıq pensiya məbləği (280 manat) də artırılmayacaq. 

Amma yaşayış minimumu ilə ehtiyac meyarısa cari ildəki ilə müqayisədə 9,7% yüksəldilərək 246 manatdan 270 manata çatdırılacaq. Bu ilin əvvəlində ehtiyac meyarının həddi 2022-ci illə müqayisədə 23% artırılaraq 246 manat edilməklə ölkə üzrə yaşayış minimumu səviyyəsi ilə bərabərləşdirildi.

Qeyd edə bilərlər ki, qanunvericiliyə əsasən yaşayış minimumu ilə ehtiyac meyarı göstəriciləri qarşıdan gələn hər il üçün yenidən hesablanaraq növbəti ilin dövlət büdcəsi ilə birgə müəyyən edilərək təsdiq edilir.

Minimum aylıq əməkhaqqı isə hökumətin qərarından asılıdır. Yəni, illərlə artırılmaya da bilər, bir ildə iki dəfə də artırıla bilər. 2019-cu ildə olduğu kimi...

Son beş ildə minimum əməkhaqqı 2,7 dəfə, minimum pensiya 2,5 dəfə, həmçinin 2018-2022-ci illərdə orta aylıq əməkhaqqı 52%, orta aylıq pensiya 80%, müavinət və təqaüd ödənişləri 3,5 dəfə, əməkhaqqı fondu 2,3 dəfə artırılıb.

Və minimum əməkhaqqı 130 manatdan 345 manata, əmək pensiyası isə 110 manatdan 280 manata çatdırılıb. Müstəqillik əldə ediləndən bəri son beş ildə baş tutan bu artımlar qədər yüksəliş tempi qeydə alınmayıb.

Minimum əməkhaqqı artırılarkən həm dövlət, həm də özəl sektorda maaşlar artırılır. Birincisi bu, ölkə üzrə ən aşağı əməkhaqqı səviyyəsi sayıldığından işəgötürən bundan aşağı maaş təklif edə bilmir, ikincisi də sözügedən göstərici büdcədən təşkilatlarında çalışan işçilərin aylıq tarif (vəzifə) maaşlarını müəyyən edir. 

Söhbət, maaşları 19 pilləli vahid tarif cədvəli (VTC) ilə tənzimlənən 700 min nəfər işçidən gedir. Girişdə ona görə qeyd etdim ki, yeni il əməkhaqlarının kompleks şəkildə artacağı gözlənilmir.

Bəs, növbəti ildə minimum əməkhaqqı niyə artırılmayacaq? Buna mane olan nədir?

Bu ilin yanvar ayının birindən sözügedən göstərici 345 manat edilərkən buna münasibətdə ölkə başçısı İlham Əliyev yerli televiziya kanallarına müsahibəsində qeyd etdi ki, bu, hələ qaneedici deyil və bütün addımlar imkan daxilində atılır.

Bəli, minimum əməkhaqqı bir yanvar 2023-cü il tarixdən 15%, yəni 300 manatdan 345 manata deyil, daha çox, yəni 20-25% də artırıla bilərdi. 

Ən azı bir fakta görə ki, ölkəmiz 2004-cü ildə Avropa Sosial Xartiyasına qoşularkən minimum əməkhaqqı göstəricisini orta aylıq əməkhaqqı səviyyəsinin 60% hissəsinə çatdırmağı öhdəlik götürüb. Ancaq bu, belədirmi? Xeyr. Cari ilin sonuna ölkədə orta aylıq əməkhaqqı göstəricisinin 930 manat təşkil edəcəyinin proqnoz edildiyini nəzərə alsaq, hazırda bu rəqəmin 37% də təşkil etmədiyini görərik.

Niyə? Çünki bu istiqamətdə düşünərək addım atmaq lazımdır. Əsassız artım, ilk növbədə dövlət sektorunda çalışan 700 min nəfərin aylıq tarif (vəzifə) maaşlarını inflyasiyanın yeminə çevirə bilər.

İkincisi və ən mühümü isə minimum əməkhaqqının artımı işçilərin gəlirlərinə müsbət təsir etsə də, işəgötürənlərin yükünü, yəni xərclərini artırır. Söhbət, onların ödənişlərindən, həmçinin məcburi dövlət sosial sığorta haqlarından gedir.

Düzdür, növbəti ildə sözügedən göstəricinin artırılmayacağı sırf bu səbəblərlə bağlı deyil. 2024-cü ilin nəzərdə tutulan dövlət büdcəsinin həcmi bu ildəkindən heç də çox deyil. 2024-cü ilin dövlət büdcəsi həcm baxımından öz sələfi olan bu ilin dövlət büdcəsindən çox az səviyyədə artıq təşkil edir.

Gəlir ilə xərclərin artması müvafiq olaraq heç 1% təşkil etmir.

Və növbəti ildə dövlət büdcəsindən əməyin ödənişi üzrə 9 milyard 7,2 milyon manatın xərclənməsi nəzərdə tutulur ki, bu məbləğ cari ilin müvafiq göstəricinə nisbətən, cəmi 510 milyon manat çoxdur. Yəni, 6 %...

Müqayisə üçün qeyd edim ki, bu il üçün nəzərdə tutulan əməyin ödənilməsi fondu məbləğ baxımından ötən ildəkindən 1 milyard 31,5 milyon manat çoxdur. Yəni, 2024-cü ildə əməkhaqlarının artırılması üçün nəzərdə tutulan vəsait 2023-cü ildəkindən iki dəfə aşağı təşkil edir.

Çünki, neft-qaz sektorundan vergi daxilolmaları azalır. Növbəti ilin dövlət büdcəsində neft sektorundan vergilərin iki dəfəyə qədər azalacağı gözlənildiyindən ümumi vergi daxilolmalarında 2023-cü ilin proqnoz göstəricisindən 7,5% geriləyəcək.

Maliyyə naziri Samir Şərifov qeyd edib ki, neft sektorundan vergi daxilolmaları iki milyard manatdan artıq həcmdə, yəni iki dəfəyə qədər azalma baş verdiyindən, bu, bizi narahat etməlidir. 

“Azəri-Çıraq-Günəşli” yatağı üzrə hasilat enir, qazın qiyməti səmərəli deyil.

Bu səbəbdən də, Dövlət Neft Fondundan dövlət büdcəsinə transfert gələn il cari illə müqayisədə 1 milyard manat artıq olacaq. Belə ki, 2024-cü ildə gəlirlər strukturunda ARDNF-dən transfert 12 milyard 781 milyon manat - 2023-cü il üzrə proqnozdan 8,9% çox təşkil edəcək.

Bundan əlavə, 2021-ci ilin əvvəlindən başlanan inflyasiya və bahalaşma prosesi nisbətən səngiyib. Və bunun gələn il də davam edəcəyi gözlənilir. Cari ilin sonuna inflyasiyanın birrəqəmli səviyyəyə düşəcəyini dəqiq söyləmək mümkün olmasa da gələn il bunun reallaşacağı əminliklə göstərilir.

Cari ilin yanvarın 1-dən tətbiq edilən artımlar isə ötənilki bahalaşma və inflyasiya səviyyəsindən yüksək idi. Rəqəmlər nöqteyi-nəzərindən inflyasiya və bahalaşma prosesinin səngiməsi səbəbindən builki artımlar hələ tam “yemə” çevrilməyib.

Ölkə üzrə orta aylıq əməkhaqqı göstəricisinin artım səviyyəsi də bunu müəyyən mənada təsdiq etməyə imkan verir. O baxımdan ki, qeyd olunan göstəricinin bu il üçün 930 manat, gələn ilin yekununa isə 980 manat təşkil edəcəyi bildirilir.

Demək istədiyim budur ki, hökumət həm də bu sarıdan minimum əməkhaqqı artımına getməyi düşünmür. Lakin, minimum maaşın və əməkhaqqının artırılmayacağı heç bir sahədə maaş və əməkhaqqı artımlarının baş verməyəcəyi demək deyil. 

Hər şey ilin gedişatından asılı olacaq.

İl ərzində heç nə istisna deyil, o cümlədən minimum əməkhaqqının artırılacağı da...